Acemi bir yönetmenin en büyük sıkıntılarından birisi, reji odasında ne söyleyeceğini bilememektir. Bu gayet normaldir. Kayda başlamak, büyük bir kartopunu bir tepeden aşağıya yuvarlamaya benzer; hareket bir kere başladı mı, durdurması zordur ve yuvarlanarak inerken git gide büyür.
Her şeyden önce, şurası iyice anlaşılmalıdır ki, yaygın olarak kabul edilmiş terimler ve komutlar olsa da, reji odasında ne söyleneceğini gösteren hiç bir kılavuz yoktur.
Bunun nedenlerinden birisi, yönetmenlerin kendilerine özgü kişilikleri olmasındandır. Zaten bunun aksini düşünmek de yönetmenleri papağan gibi duyduğunu tekrarlayan kişiler olarak görmek olur.
Ama yine de, bir yönetim odasında nasıl konuşulacağına ilişkin birkaç temel kural vardır.
Bu kurallar basittir ve sağduyuya dayanır.
A Kuralı:
Bir şeyin ne zaman yapılacağını söylemeden önce, her zaman bunu kimden istediğinizi ve ne yapmasını istediğinizi söyleyin.
B Kuralı:
Provaların başlangıcında bir temel komutlar kalıbı oluşturun. Programın sonuna kadar da bu kalıba sıkı sıkıya bağlı kalın.
Şimdi bu kurallara daha ayrıntılı olarak bakalım: Örneğin, filmimizi oynatmaya hazır iki telesine makinemiz [TC] olduğunu varsayalım. Eğer aniden, kısaca “TC BAŞLA” derseniz, olasılıklardan biri her ikisinin de çalıştırılması ise, ikinci ve daha büyük bir olasılık, ikisinin birden çalıştırılmaması olacaktır.
A Kuralı: İstediğinizin ne zaman yapılacağını söylemeden önce, kimden ve neyi istediğinizi söyleyin: “TC/2 HAZIRLAN” ve “TC/2 BAŞLA”.
Bu konuyla ilgili bir diğer örnekte devreye Resim Seçici de girebilir. Stüdyoda üç konuğumuz olduğunu ve üç ayrı kameranın konuklardan her birinin baş çekimlerini verdiğini varsayalım. Yayında da birinci kameranın çekimi kullanılmakta olsun. Yönetmen olarak siz, üçüncü kameradaki konuğun konuşmak üzere olduğunu sezdiniz.
Bunun üzerine, “KES, ÜÇE GEÇ” dediniz. Bu sırada resim seçicinizin ikinci kameradaki adamın konuşacağını sandığını varsayalım. Resim Seçicilerin çok seri refleksleri olduğu malumdur. Siz “KES” der demez, o kesecektir ama üçüncüye değil ikinciye geçecektir. Burada hemen A kuralını hatırlayalım. Bu durumda şöyle demelisiniz: “ÜÇE GEÇ”, ya da “VE...ÜÇ”.
Bu bizi B kuralına götürür. Özellikle, olayların hızlı geliştiği, bol konuşmalı ve hareketli gösterilerde bazı yönetmenler, doğrudan kamera numarasını söyler. Bunun anlamı da, “Şimdi, lütfen... numaralı kameraya geç” demektir. Daha önceden provalarda şöyle bir kesme dili oluşturduğunuzu varsayalım: “ŞİMDİ ÜÇE” - (duraklama) – “GEÇ”. 0 yayın telaşı içinde aniden, şimdi kes anlamında “ÜÇE” dediniz. Resim seçiciniz büyük bir olasılıkla hiçbir şey yapmayacak ve sizin “GEÇ” demenizi bekleyecektir.
B Kuralı: Program boyunca hep aynı komutlar kalıbına bağlı kalın.
Şimdi de, yönetmenlerin kullandığı bir ekip, ortak kabul görmüş terimlere ve komutlara göz atalım.
Kameramanlara... Daha önce temel kamera hareketlerini ve komutlarını görmüştük. Hemen A Kuralını hatırlayın: “ÜÇ CANAN’IN BAŞ ÇEKİMİ”; “CANAN’IN BAŞ ÇEKİMİ ÜÇ” değil.
Öte yandan, bir kameramandan NETLE’MESİNİ [ODAKLA’masını] veya FLU’laştırmasını [BULANIK-LAŞTIR’masını] da isteyebiliriz. “BİR... AYARLA”, demek, “Birinci Kamera lütfen şu çekim için hazırlıklarını tamamla; biz yönetim odasında sana kesmek için hazır bekliyoruz” anlamındadır. Hareket halindeki bir kamerayı durdurmak için, mantıklı olan başka komutlar da verebilirsiniz.
Örneğin,
“DUR” ya da, “SABİT TUT”, gibi. Ama “HAZIR OL”, demekten kaçının.
Çünkü “HAZIR OL” komutu, stüdyo setindeki her şeyi durdurması için Stüdyo Yönetmenine söylenen özel bir komuttur.
Resim Seçicilere... Resim Seçicilere söylenen komutlar, çok özel olması gereken ve muhtemelen en güç komutlar dizisidir. Genelde, başarılı bir Yönetmen/Resim Seçici ekibinin başarısı, ikisi arasındaki uyuma bağlıdır.
Aşağıda kullanma gereği duyabileceğiniz bazı komut örnekleri verilmiştir.
- KES
- ZİNCİRLE
- SİL
- ÜSTÜNE YÜKLE
- BİNDİR
- ARAYA GİR (grafikler için)
- AÇ
- KARART
- ÇIKART
- BİNDİRMEYİ YOK ET
- ............... GELİYORUZ SESİ VE GÖRÜNTÜYÜ AL
Her ne kadar, mümkün olduğunca kısa ve öz olmak iyi bir meziyet ise de, her şeyi kısaltacağım diye uğraşmayın. Örneğin, ikinci kameraya “GEÇ” demek için yalnızca “İKİ” demeyin; daha önceden uyarıcı bir sözcük söyleyin: “VE... İKİ” gibi. Bu komutunuzu bekleyenlerin, gelecek komuta hazırlanmaları için etkili ve kısa bir yoldur.
Kayıt yaparken ya da yayındayken her şeyi söylemek gerekmez. Kamera provaları sırasında, resim seçici ile iyi bir iletişim kurulabilir ve komutları nerelerde vermeniz gerektiğini saptayabilirsiniz. Ne kadar az komut verirseniz o kadar iyi olur. Böylece dikkat etmeniz gereken diğer konular üzerine daha iyi yoğunlaşma olanağı bulursunuz. Acemi yönetmenler, senaryolu programlarda, eğer hiçbir komut vermezlerse gösteriyi kendilerinin değil, resim seçicinin yönettiği duygusuna kapılacaklardır. Burada hemen şunu hatırlayın: Çekim senaryosunu yazan kişi resim seçici değil yönetmendir; nerede ve ne zaman ne yapılacağına yine yönetmen karar verir. Yönetmen, bu bilgileri kendisini reji odasında rahat hissetmek için yazmıştır. Bununla beraber, her şey senaryoda yazılı olsa da ve provalar çok iyi yapılsa dahi, bir programda yönetmenin “KES” demek zorunda olduğu anlar vardır. Örneğin, hem resim seçici hem de sesçi kesmeyi eş zamanda yapabilmek için komut almak zorundadır.
Her zaman, kesmeden önce sanatçıya işaret verin. Böylece kesme olur olmaz sanatçı hareket edebilir: “İŞARET VER VE KES”. Öte yandan, zincirlerken, zincirleme konuşma başlamadan önce bitmelidir. Dolayısıyla bu durumda vereceğiniz komut şöyle olacaktır: “ZİNCİRLE VE İŞARET VER”. Tabi şurası kesin ki, bu sırada stüdyoda kâğıtlar hışırdıyor ya da kameranın görüş alanı dışındaki bir monitöre bakılıyordur. Donuk ve boş gözlerle bakan bir sunucunun birdenbire canlılık kazanıvermesi gibi nahoş bir görüntüden kaçmak için hazırlığınızı önceden yapın.
Her şeyin hazır olduğundan emin değilseniz iki kez işaret verin. Önce hareket için, “İŞARET VER VE ZİNCİRLE”, ve sonra konuşmaya/harekete başlaması için yeniden “İŞARET VER”.
Sesçilere... Burada da uyarıcı bir sözcük gereklidir. Örneğin, “SES KAYIT - OKUMA DİKKAT, VE... KAYDA GİR”. DİKKAT komutu normal olarak sesin gerektiği andan yaklaşık onbeş saniye önce Yönetmen tarafından verilir.
Programın sonunda ise şu komutu veririz: “SESİ VE GÖRÜNTÜYÜ AL”.
Vinçler önceki provalarda gösteriliyorsa kamera provaları sırasında çekime alınmamalıdır. İlk kesintili provada, vinç görevlisi karenin kenarını bulmak için bazı çekimlerde mikrofonu indirip kaldırmalıdır. Ses yönetmeninin nasıl olsa kendi iç konuşma [intercom] sistemi vardır ve o da sorunla ilgileniyor olacaktır. Keseceğiniz zaman “ve” komutunu kullanmak Ses Yönetmeninin ve vinç görevlisinin çok işine yarar. Örneğin, bir baş çekiminden bir boy çekimine geçmek için kestiğiniz zaman, vincin boy çekiminde gözükmemesi için mikrofonu zamanında yukarıya kaldırabilir.
